Trzustka jest narządem jamy brzusznej wydzielającym enzymy trawienne, a także niektóre hormony, w tym podstawowy hormon regulujący poziom cukru we krwi – insulinę. Obecnie nie jest całkowicie jasne, czy przewlekłe zapalenie trzustki jest naturalną konsekwencją nawracających epizodów zapalenia ostrego, czy też są to dwie zupełnie odrębne choroby. Obie postacie zapalenia trzustki powodują jej stopniowe uszkodzenie tak, że ostatecznie staje się ona niezdolna do wydzielania wystarczającej ilości hormonów i enzymów.

Zapalenie trzustki jest wynikiem samostrawienia się narządu przez uwolnione i zaktywowane w nim enzymy trawienne, a rozległość jej uszkodzenia trudno jest przewidywać w początkowym okresie choroby. Ostre zapalenie trzustki ma często bardzo dramatyczny przebieg, a jego najczęstszymi objawami, będącymi konsekwencją zarówno procesu zapalnego, jak i działania dostających się do krwioobiegu enzymów trzustkowych, są:

Bardzo silne bóle zlokalizowane w środkowej i górnej części brzucha, mogące promieniować do pleców, nie ustępujące po środkach przeciwbólowych

Wymioty-skąpe, nie przynoszące ulgi

Wzdęcie brzucha, często zatrzymanie gazów i stolca

Gorączka, czasem dreszcze

Bóle mięśniowe

W ciężkich postaciach – spadek ciśnienia krwi, wstrząs, zatrzymanie moczu i ostra niewydolność nerek W skrajnych przypadkach ostre zapalenie trzustki może nawet kończyć się śmiercią.
Objawy przewlekłego zapalenia trzustki są mniej dramatyczne i w dużej mierze związane z powoli rozwijającą się niewydolnością narządu:

Nawracające, uporczywe bóle o zróżnicowanym nasileniu występujące głównie po jedzeniu i zlokalizowane w górnej części brzucha (chorzy opisują je jako piekące, przeszywające, ostre lub ściskające. Ból może trwać kilka dni lub nawet tygodni, rzadko mija po mniej niż 24 godzinach)

Postępująca utrata masy ciała

Podwyższony poziom cukru we krwi, stopniowo rozwijająca się cukrzyca

Uporczywe biegunki będące wynikiem niepełnego trawienia pokarmów wskutek niedoboru enzymów trzustkowych

Niewielkiego stopnia żółtaczka, świąd skóry – objawy wymagające dokładnej diagnostyki, gdyż mogą świadczyć o rozwoju raka trzustki

Kontaktu z lekarzem wymaga:

Każdy przypadek wystąpienia objawów ostrego lub przewlekłego zapalenia trzustki

W przypadkach z silnymi bólami brzucha, wymiotami, dreszczami i postępującym osłabieniem uzasadnione jest wezwanie karetki Pogotowia Ratunkowego

Do uszkodzenia trzustki dochodzi najczęściej w wyniku nadużywania alkoholu lub w przypadku zatkania przewodu żółciowego wspólnego przez kamień żółciowy, co powoduje wsteczny odpływ żółci do trzustki i aktywację enzymów trzustkowych. Bardzo rzadko przyczynami ostrego zapalenia trzustki mogą być: uraz jamy brzusznej (na przykład w wyniku wypadku komunikacyjnego), infekcja wirusowa, zaburzenia poziomu tłuszczów we krwi, rak trzustki, niektóre leki, zabiegi operacyjne i diagnostyczne na trzustce i układzie żółciowym. Około 20-30% epizodów ostrego zapalenia trzustki rozpoczyna się bez uchwytnej przyczyny; jest to tak zwana postać idiopatyczna zapalenia.

Czynniki sprzyjajace zachorowaniu
Czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia zapalenia trzustki są :

Nadużywanie alkoholu

Otyłość

Kamica żółciowa

Niedożywienie

Przyjmowanie niektórych leków, na przykład cytostatyków, hydrochlorotiazydu czy sterydów

Ostre zapalenie trzustki wymaga intensywnego leczenia w warunkach szpitalnych. Konieczna jest zwykle całkowita głodówka i włączenie żywienia dożylnego, podanie leków przeciwbólowych, dokładna kontrola wszystkich funkcji życiowych, w tym czynności nerek i wydolności układu oddechowego. Niektóre postacie ostrego zapalenia trzustki mogą wymagać leczenia operacyjnego. W około 5 % przypadków, a w ciężkich postaciach w ok.10-40%, mimo prawidłowego leczenia nie udaje się opanować choroby i kończy się ona śmiercią.
Przewlekłe zapalenie trzustki przebiega zwykle z nawracającymi przez długie lata atakami bólowymi i postępującym wyniszczeniem chorego.

W przypadku ostrego zapalenia trzustki zwykle obejmują podstawowe badania laboratoryjne oraz oznaczanie poziomu enzymów trzustkowych we krwi i moczu – ich podwyższony poziom świadczy o uszkodzeniu narządu. Zwykle niezbędne jest także zdjęcie rentgenowskie jamy brzusznej i klatki piersiowej, a także ultrasonografia (USG) jamy brzusznej. Niekiedy pomocna może być tomografia komputerowa jamy brzusznej lub badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego. Dla kontrolowania przebiegu choroby niektóre z tych badań trzeba kilkakrotnie powtarzać. W niektórych szpitalach, dysponujących odpowiednią aparaturą, jeśli podejrzewa się kamień żółciowy blokujący odpływ soku trzustkowego, wykonuje się endoskopową cholangiopankreatografię wsteczną (EPCW) i nacinając ujście dróg żółciowych usuwa się kamień, będący przyczyną zapalenia trzustki
W przewlekłym zapaleniu trzustki wykonuje się badania poziomów enzymów trzustkowych i wątrobowych, bilirubiny, lipidów czyli tłuszczów, w kale sprawdza się ilość niestrawionego tłuszczu. Ponadto potrzebne bywa badanie USG, tomografia komputerowa, EPCW.

Celem leczenia ostrego zapalenia trzustki jest opanowanie i ograniczenie rozległości uszkodzenia tego organu oraz zabezpieczenie przed uszkodzeniem ważnych życiowo narządów. W przewlekłym zapaleniu trzustki leczenie skierowane jest na zmniejszenie dolegliwości bólowych i uzupełnienie brakujących hormonów (insulina) i enzymów trzustkowych. W obu postaciach zapalenia, jeśli przyczyną są kamienie żółciowe, dąży się do ich usunięcia.

Zalecenia ogólne

W przypadku ostrego zapalenia trzustki zazwyczaj niezbędny jest wypoczynek w pozycji leżącej lub siedzącej (w zależności od tego, która z nich jest dla pacjenta wygodniejsza) i stopniowy powrót do pełnej aktywności w miarę ustępowania objawów choroby

W przewlekłym zapaleniu trzustki nie ma ograniczeń dotyczących aktywności ruchowej

Obowiązuje bezwzględny zakaz picia alkoholu

Wskazana jest dieta wysokoenergetyczna, częste i niewielkie posiłki

Leczenie farmakologiczne
W przypadku ostrego zapalenia trzustki leczenie prowadzone jest zawsze w warunkach szpitalnych i obejmuje stosowanie:

Diety

Leków przeciwbólowych

Antybiotyków w przypadku zakażenia uszkodzonej trzustki

Leków hamujących wydzielanie soku żołądkowego

Insuliny podawanej w przypadku wystąpienia cukrzycy
Przewlekłe zapalenie trzustki można zwykle leczyć w warunkach domowych stosując:

Leki przeciwbólowe

Insulinę w razie rozpoznania cukrzycy

Doustne preparaty zawierające enzymy trzustkowe

Dietę i całkowitą abstynencję alkoholowę

Leczenie operacyjne bywa czasem niezbędne w ciężkich i powikłanych postaciach ostrego zapalenia trzustki i obejmuje:

Usunięcie martwiczej i zakażonej tkanki trzustki

Usunięcie pęcherzyka żółciowego i kamieni z przewodu żółciowego wspólnego, gdy są one przyczyną choroby

Drenaż ropni i torbieli trzustki
W przewlekłym zapaleniu trzustki czasem potrzebne jest usunięcie kamieni trzustkowych, żółciowych, torbieli trzustki, niekiedy wykonuje się częściowe wycięcie trzustki

Opracował
lek. med. Robert Olewiński