Jest to odcinkowe (ograniczone) poszerzenie tętnicy powstałe w wyniku osłabienia (uszkodzenia) jej ściany. Tętniaki powstają najczęściej w obrębie aorty, która jest główną tętnicą organizmu biegnącą w klatce piersiowej i jamie brzusznej. Spotyka się je także w naczyniach tętniczych zaopatrujących mózg lub kończyny (częściej dolne). Także ściana serca może ulegać tętniakowatemu poszerzeniu w przebiegu zawału mięśnia sercowego.

Objawy są bardzo zróżnicowane i zależne od umiejscowienia oraz wielkości tętniaka.

Tętniak piersiowego odcinka aorty (aneurysma aortae thoracalis) powoduje nagłe, nawracające, ostre bóle w klatce piersiowej, bóle szyi, pleców, niekiedy promieniujące do górnej części jamy brzusznej

Tętniak brzusznego odcinka aorty (aneurysma aortae abdominalis) wywołuje bóle brzucha i pleców w okolicy krzyżowej, czasem promieniujące do pachwiny, brak apetytu, utratę masy ciała, czasem także spadek ilości wydalanego moczu, aż do rozwoju niewydolności nerek. W przypadku bardzo dużych tętniaków charakterystycznym objawem jest wyczuwalny w obrębie górnej lub środkowej części jamy brzusznej sprężysty, wyraźnie tętniący, niekiedy bolesny guz

Tętniak tętnicy mózgowej wywołuje silne, pulsujące bóle głowy, osłabienie lub porażenie niektórych grup mięśni, zaburzenia czucia lub równowagi, ból gałek ocznych, zaburzenia widzenia lub częściową ślepotę; niekiedy stwierdza się nierówność źrenic

Tętniak zlokalizowany w tętnicy zaopatrującej kończynę prowadzi do pogorszenia jej ukrwienia, co objawia się bólami, osłabieniem mięśniowym, bladością lub zasinieniem. Czasem w pachwinie lub w dole podkolanowym wyczuwa się sprężysty tętniący guzek

Tętniakowate poszerzenie ściany serca wiąże się z występowaniem zaburzeń rytmu serca (uczucie kołatania, nagłe utraty przytomności) lub rozwojem niewydolności krążenia (duszność, pogorszenie tolerancji wysiłku)

Często tętniaki nie dają żadnych objawów i są wykrywane przypadkowo w trakcie badań kontrolnych lub wykonywanych z powodu innych schorzeń

Szybkiego kontaktu z lekarzem wymaga:
Każde podejrzenie tętniaka wymaga jak najszybszego kontaktu z lekarzem. W następujących przypadkach uzasadnione jest wezwanie karetki pogotowia i błyskawiczny kontakt z lekarzem:

Pojawienie się bolesnego pulsującego guza w jamie brzusznej, pachwinie lub kończynie

Wystąpienie niewydolności krążenia lub zaburzeń rytmu serca u osób po przebytym niedawno zawale mięśnia sercowego

Silny ból głowy połączony z nagłymi zaburzeniami świadomości, nudnościami, zaburzeniami widzenia, osłabieniem lub porażeniem niektórych grup mięśni

Ponowne pojawienie się objawów tętniaka po jego leczeniu operacyjnym

Objawy pęknięcia tętniaka

W każdym z powyższych przypadków należy jak najszybciej wezwać pomoc, a w oczekiwaniu na przyjazd karetki pogotowia konieczne jest pozostawanie w łóżku.

Tętniak rozwija się w wyniku uszkodzenia i co za tym idzie osłabienia ściany tętnicy, które może być spowodowane:

Nadciśnieniem tętniczym

Miażdżycą tętnic (uszkodzenie ściany naczyń w wyniku odkładania się w nich cholesterolu)

Wrodzonym odcinkowym defektem ściany naczynia (szczególnie częste w przypadku tętniaków naczyń mózgowych)

Urazem tętnicy

Kiłą (obecnie jest to niezwykle rzadko spotykana przyczyna tętniaka)

Czynniki sprzyjające zachorowaniu
Podwyższone ryzyko powstania tętniaka wiąże się z:

Nadciśnieniem tętniczym

Otyłością

Paleniem papierosów

Podwyższonym poziomem cholesterolu we krwi lub występowaniem miażdżycy naczyń w rodzinie

Przebytym zawałem mięśnia sercowego

Podeszłym wiekiem (powyżej 60 roku życia)

Przebytym bakteryjnym zapaleniem wsierdzia (zakażeniem wewnętrznej warstwy ściany serca)

Guzkowym zapaleniem tętnic (polyarteritis nodosa) – rzadką, przewlekłą chorobą zapalną małych i średnich naczyń tętniczych

Zapobieganie powstawaniu tętniaka polega na unikaniu czynników ryzyka, a więc obejmuje:

Zaprzestanie palenia tytoniu

Prawidłową dietę z obniżoną ilością tłuszczów

Aktywność ruchową, regularne wykonywanie ćwiczeń fizycznych

Kontrolę i leczenie nadciśnienia tętniczego

Unormowany tryb życia, unikanie sytuacji stresowych

Wczesne rozpoznawanie i leczenie kiły

Jedynym skutecznym leczeniem jest zabieg operacyjny. Mimo leczenia chirurgicznego tętniak może niekiedy nawracać. Nieleczony tętniak grozi wystąpieniem któregoś z groźnych dla życia powikłań.

Pęknięcie tętniaka. Objawy obejmują nagły silny ból brzucha, klatki piersiowej, głowy lub nogi. Bólowi towarzyszyć może utrata przytomności, objawy wstrząsu (osłabienie, niepokój, bladość, poty, kołatanie serca, zaburzenia świadomości), ostra niewydolność nerek (ból okolicy lędżwiowej, krwiomocz, zatrzymanie moczu), ostre niedokrwienie kończyny (ból, zblednięcie i oziębienie kończyny). Nieleczony pęknięty tętniak zwykle prowadzi w krótkim czasie do śmierci chorego

Udar mózgu, w przebiegu którego dochodzić może do osłabienia lub porażenia mięśni, zaburzeń czucia, równowagi, widzenia, świadomości, wystąpienia śpiączki, a nawet do śmierci

Wczesne rozpoznanie i leczenie tętniaka ma kluczowe znaczenie dla zdrowia i życia pacjenta. Konieczne zwykle jest wykonanie:

Badań laboratoryjnych krwi obejmujących poziom tłuszczów i cholesterolu, a także parametry krzepnięcia krwi

Elektrokardiogramu (EKG)

Badania ultrasonograficznego (USG) tętnic lub serca

Tomografii komputerowej (TK, CT) jamy brzusznej, klatki piersiowej lub głowy

Prześwietlenia naczyń tętniczych po podaniu do nich specjalnego płynnego kontrastu (angiografia)

Celem leczenia jest - w miarę możliwości - usunięcie poszerzonego tętniakowato odcinka naczynia i zastąpienie go naczyniem sztucznym (tzw. protezą naczyniową) lub innym naczyniem pobranym w trakcie zabiegu od samego pacjenta. Szczególna postać tętniaka, jaką jest rozwarstwienie aorty brzusznej, może być leczona w niektórych przypadkach farmakologicznie, jeśli nie powoduje niedokrwienia narządów.

Zalecenia ogólne Przed zabiegiem operacyjnym należy unikać wysiłków fizycznych oraz czynności związanych z parciem.
Po operacji zwykle możliwy jest stopniowy powrót do normalnej aktywności ruchowej.
Wskazana jest dieta niskotłuszczowa z dużą ilością błonnika dla zapobiegania zaparciom.
Ograniczenia dietetyczne po zabiegu operacyjnym nie są wskazane.
Po operacji należy nauczyć się samodzielnie kontrolować ciśnienie tętnicze.

Leczenie farmakologiczne
Po zabiegu operacyjnym związanym z wszczepieniem sztucznej lub naturalnej protezy naczyniowej niezbędne jest stosowanie:

Leków obniżających krzepliwość krwi – zapobiegają powstawaniu skrzepu i zatykaniu światła protezy naczyniowej

Antybiotyków – stosowane nawet przez kilka miesięcy po operacji zapobiegają zakażeniu bakteryjnemu protezy, co także mogłoby doprowadzić do jej zatkania

W przypadku rozwarstwienia aorty brzusznej leczonego nieoperacyjnie stosuje się leki obniżające ciśnienie tętnicze

Operacja tętniaka jest zabiegiem trudnym i niebezpiecznym, i dlatego szczególnie ważne są wybór właściwego terminu zabiegu, staranne przygotowanie do zabiegu oraz właściwe postępowanie pooperacyjne. W tym celu niezbędna jest współpraca z chirurgiem, a także pozostałymi lekarzami biorącymi udział w leczeniu.
Tętniaki naczyń mózgowych zazwyczaj wymagają szybkiego leczenia operacyjnego, podczas gdy pozostałe typy tętniaków mogą być operowane w terminie późniejszym.
Pęknięty tętniak zawsze wymaga operacji w trybie nagłym.
Zabieg operacyjny w znieczuleniu ogólnym wykonywany jest w specjalistycznych oddziałach chirurgii naczyniowej, kardiochirurgii lub neurochirurgii. Charakter zabiegu należy omówić z chirurgiem i anestezjologiem. Czasem bezpośrednio po zabiegu operacyjnym niezbędny jest kilkudniowy pobyt pacjenta w Oddziale Intensywnej Terapii.
Niekiedy pomimo prawidłowo przeprowadzonej operacji i właściwego postępowania pooperacyjnego tętniak pojawia się ponownie. Niezbędny jest wówczas kolejny zabieg operacyjny.

Opracował
lek. med. Robert Olewiński