Jest to stan zapalny błony śluzowej odbytnicy i odbytu, obejmujący często także przyległe tkanki. Występuje u dorosłych i dzieci obu płci, jednak najczęściej zdarza się u mężczyzn w wieku około 30 lat.

Zwykle udaje się ustalić przyczynę zapalenia odbytnicy. Jest to tak zwane zapalenie swoiste, rozwijające się na przykład w wyniku:

Rzeżączki

Kiły (zwykle w przebiegu tak zwanej kiły drugorzędowej)

Zakażenia wirusem opryszczki (Herpes simplex), grzybiczego (najczęściej drożdżakami – Candida), chlamydiami, wirusem brodawczakowatości (HPV)

Zakażenia innymi rzadziej spotykanymi drobnoustrojami przenoszonymi drogą płciową

Wcześniejszego naświetlania (radioterapii) okolicy odbytu, krocza, pochwy lub podbrzusza Rzadziej występuje zapalenie odbytnicy o nieznanej przyczynie, tak zwane zapalenie nieswoiste. Zwykle pojawia się ono w przebiegu przewlekłych chorób zapalnych jelita, do których należy:

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Choroba Leśniowskiego-Crohna

Czynniki sprzyjające zachorowaniu
Zwiększone ryzyko zachorowania na zapalenie odbytnicy wiąże się z:

Uprawianiem seksu analnego (szczególnie zagrożeni są homoseksualni mężczyźni)

Urazem błony śluzowej odbytu lub odbytnicy, nadużywaniem leków stosowanych doodbytniczo

Stosowaniem silnych leków przeczyszczających

Przewlekłym zaparciem

Chorobami zapalnymi jelita (szczególnie wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego)

Nadwrażliwością (alergią) na niektóre pokarmy

Chorobami, którym towarzyszy osłabienie ogólnej odporności organizmu

Stosowaniem silnych antybiotyków

Rakiem odbytnicy

Przebieg zapalenia odbytnicy zależy głównie od jego przyczyny. Większość zakażeń może być skutecznie wyleczona przy pomocy odpowiednich antybiotyków, leków przeciwwirusowych lub przeciwgrzybiczych. Objawy innych postaci zapalenia odbytnicy także ustępują w wyniku prawidłowego leczenia.

Najczęstszym powikłaniem zapalenia odbytnicy jest trwałe uszkodzenie jej błony śluzowej prowadzące do powstania twardej nierozciągliwej blizny zwężającej światło odbytu lub odbytnicy i utrudniającej oddawanie stolca. Rzadko nieswoiste zapalenie odbytnicy przechodzić może w pełnoobjawowe wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Podstawą właściwego rozpoznania jest dokładna rozmowa lekarza z pacjentem dotycząca między innymi sposobu odżywiania, regularności i charakteru wypróżnień, zachowań seksualnych, leków stosowanych obecnie i w przeszłości, przebytych chorób. Należy pamiętać, że jakkolwiek wiele z tych zagadnień może być dla chorego krępujących, to ich poznanie jest lekarzowi potrzebne do właściwego rozpoznania i leczenia oraz że są one objęte ścisłą tajemnicą lekarską.
Następnym etapem jest staranne badanie chorego, w tym również badanie odbytu i jego okolicy. W celu ustalenia dokładnego rozpoznania konieczne są zwykle jeszcze dodatkowe badania krwi (na przykład w kierunku kiły, rzeżączki lub innych chorób przenoszonych drogą płciową) oraz endoskopowe badanie odbytu i odbytnicy (anoskopia, rektoskopia, sigmoidoskopia) często połączone z pobraniem niewielkiego fragmentu błony śluzowej (tak zwanego wycinka) do badania mikroskopowego lub wymazem z odbytnicy mającym na celu wyhodowanie i rozpoznanie odpowiedzialnego za zakażenie drobnoustroju. Rzadziej wykonuje się inne badania, na przykład badanie ultrasonograficzne (usg) jamy brzusznej lub badania radiologiczne jelita z podaniem kontrastu do jego światła.

Celem leczenia jest zlikwidowanie stanu zapalnego odbytnicy i ustąpienie dolegliwości. W przypadkach przebiegających z infekcją konieczna jest eliminacja odpowiedzialnego za nią drobnoustroju. Zakażenia przenoszone drogą płciową wymagają leczenia nie tylko samego chorego, ale także jego wszystkich partnerów seksualnych.

Zalecenia ogólne
Choć szczegółowe leczenie zależy od czynnika wywołującego zapalenie odbytnicy, istnieje kilka ogólnych zasad postępowania w tej chorobie:

Utrzymywanie higieny odbytu i krocza poprzez częste mycie tej okolicy w ciepłej wodzie z dodatkiem niewielkiej ilości łagodnego mydła. Umytą okolicę należy delikatnie osuszyć unikając silnego tarcia ręcznikiem

Nasiadówki z ciepłej wody stosowane kilka razy dziennie przez 10-15 minut w celu złagodzenia dolegliwości bólowych

Brak potrzeby ograniczania normalnej aktywności fizycznej lub zawodowej

Spożywanie regularnych, urozmaiconych posiłków zawierających pokarmy bogate w błonnik, warzywa i owoce

Wypijanie codziennie co najmniej 6-8 szklanek niegazowanej wody lub soków owocowych (o ile lekarz nie zaleci inaczej)

W przypadku alergii pokarmowej unikanie pokarmów, na które jest się uczulonym

Leczenie farmakologiczne

Doustne antybiotyki w przypadku zapalenia odbytnicy wywołanego przez bakterie

W zakażeniach grzybiczych lub wirusowych odpowiednio leki przeciwgrzybicze lub przeciwwirusowe stosowane doustnie oraz bezpośrednio na błonę śluzową odbytnicy

Maści i żele o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym stosowane doodbytniczo, zwykle dostępne w aptece bez recepty

W przypadku zapalenia nieswoistego doodbytnicze wlewki, czopki lub pianki zawierające sterydy

Niekiedy dodatkowo leki doustne stosowane w leczeniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (sulfasalazyna i jej pochodne)

Leczenie operacyjne nie ma zastosowania w terapii zapalenia błony śluzowej odbytnicy.

Opracował
lek. med. Robert Olewiński