Choroba żylakowa, przewlekła niewydolność żylna kończyn dolnych

Żylakami nazywa się żyły, np. w obrębie kończyn dolnych, które uległy nieodwracalnemu poszerzeniu i poskręcaniu. Żylaki występują u osób dorosłych i obejmują żyły powierzchowne (umiejscowione tuż pod skórą) oraz tak zwane żyły łączące (naczynia żylne biegnące pomiędzy żyłami powierzchownymi a układem żył głębokich). Choć powszechnie żylaki kończyn traktuje się jedynie jako problem kosmetyczny, należy pamiętać, że są one także poważną przewlekłą chorobą, która wymaga leczenia niezależnie od wieku pacjenta.

Wszystkie żyły w kończynach dolnych zaopatrzone są w zlokalizowane co kilka centymetrów zastawki, które uniemożliwiają cofanie się krwi w dół, zapewniając prawidłowy kierunek jej przepływu. Jeżeli zastawki nie działają prawidłowo, krew spływa w dół pod wpływem siły grawitacji i zamiast płynąć w kierunku serca zalega w żyłach kończyn dolnych, powodując ich stopniowe rozszerzenie i powstanie żylaków. Do uszkodzenia i nieprawidłowego działania zastawek żylnych może dochodzić w wyniku wcześniejszych chorób żył (zakrzepowe zapalenie żył), długotrwałego stania (praca zawodowa) lub w wyniku podwyższonego ciśnienia w żyłach kończyn dolnych spowodowanego utrudnionym przepływem krwi przez duże żyły jamy brzusznej (ciąża, wodobrzusze, duże guzy nowotworowe jamy brzusznej). Niektórzy chorzy nieprawidłowe działanie zastawek żylnych dziedziczą po rodzicach. Żylaki kończyn dolnych pojawiają się wtedy w bardzo młodym wieku i bez wyraźnej przyczyny.

Czynniki sprzyjające zachorowaniu
Zwiększone ryzyko powstania żylaków kończyn dolnych wiąże się z:

Długotrwałym przebywaniem w pozycji stojącej związanym na przykład z wykonywaną pracą zawodową (choroba sprzedawców, nauczycieli, chirurgów)

Ciążą

Występowaniem żylaków kończyn dolnych w rodzinie

Podstawową metodą zapobiegania powstawaniu żylaków kończyn dolnych jest aktywność ruchowa. Szczególnie polecane są długie spacery, pływanie lub jazda na rowerze. W przypadku pracy wymagającej długiego stania zaleca się regularne powtarzanie prostych ćwiczeń fizycznych poprawiających krążenie krwi w kończynach dolnych (naprzemienne napinanie i rozluźnianie mięśni łydek lub stawanie na palcach). Osoby szczególnie zagrożone powstaniem żylaków kończyn dolnych mogą profilaktycznie nosić tak zwane wyroby o stopniowanym ucisku (dostępne w aptekach podkolanówki, pończochy lub rajstopy na miarę, dostępne także dla kobiet w ciąży), przy czym w zapobieganiu chorobie żylakowej zalecane są wyroby o I (najniższej) klasie ucisku.

Nieleczone żylaki kończyn dolnych zwykle stopniowo powiększają się i mogą prowadzić do rozwoju powikłań. Zabieg operacyjny zwykle zapewnia pełne wyleczenie. Jeśli jest on niemożliwy, prawidłowe leczenie zachowawcze pozwala zahamować postęp choroby.

Rozpoznanie choroby żylakowej jest stosunkowo proste i wymaga jedynie starannego zbadania pacjenta. W przypadku zakwalifikowania chorego do leczenia operacyjnego wykonuje się podstawowe badania dla oceny jego stanu ogólnego. Dodatkowo bezpośrednio przed zabiegiem konieczne jest potwierdzenie prawidłowego przepływu krwi przez układ żył głębokich. W tym celu wykonuje się zwykle flebografię (badanie rentgenowskie, w którym wykonuje się zdjęcia RTG żył po wypełnieniu ich specjalnym środkiem kontrastującym) lub, rzadziej, badanie ultrasonograficzne układu żylnego. W przypadku niedrożności układu żył głębokich, co ma zwykle miejsce w zespole pozakrzepowym, leczenie operacyjne nie jest możliwe (groziłoby ono całkowitym zastojem krwi w kończynie, prowadzącym do jej martwicy) i choremu zaproponować można jedynie leczenie zachowawcze.

Celem leczenia jest operacyjne usunięcie żylaków i uzyskanie jak najlepszego efektu kosmetycznego. W przypadku gdy chory nie zgadza się na leczenie operacyjne lub jest ono niemożliwe (niedrożny układ żył głębokich, ciężki stan ogólny chorego), stosuje się metody postępowania zachowawczego mające na celu zahamowanie postępu choroby.

Zalecenia ogólne

Podstawową metodą leczenia zachowawczego jest stosowanie tak zwanych wyrobów o stopniowanym ucisku (kupowane w specjalistycznych aptekach podkolanówki, pończochy lub rajstopy, dostępne także dla kobiet w ciąży). Na rynku dostępna jest duża ilość wyrobów różniących się kolorem, fakturą materiału, trwałością i ceną. Wyroby te dostępne są w czterech różnych klasach ucisku (od I do IV), a wybór odpowiedniej dla danego chorego klasy należy przedyskutować z lekarzem. Wyroby uciskowe należy nosić przez cały dzień ubierając je rano przed wstaniem z łóżka

Zaleca się częsty wypoczynek z nogami uniesionymi do góry

Należy unikać długotrwałego stania, a w razie takiej konieczności potrzebne jest regularne powtarzanie opisanych powyżej ćwiczeń ruchowych

Nie należy ubierać obcisłej bielizny ani gorsetów

Wskazana jest aktywność fizyczna tak przed, jak i po leczeniu operacyjnym – spacery, jazda na rowerze, pływanie

Nie ma szczególnych ograniczeń bądź nakazów dotyczących diety. W przypadku osób otyłych wskazane jest zmniejszenie wagi ciała

Leczenie farmakologiczne
Leki mają niewielkie znaczenie w leczeniu żylaków kończyn dolnych. Szereg dostępnych na rynku preparatów o działaniu przeciwżylakowym znajduje zastosowanie jedynie jako uzupełnienie leczenia operacyjnego i opisanych powyżej metod zachowawczych. Choroby żylakowej nie można wyleczyć samymi tabletkami.

Zabieg operacyjny jest podstawową metodą leczenia żylaków kończyn dolnych, gdyż jako jedyny daje możliwość całkowitego wyleczenia choroby i zwykle skutecznie zabezpiecza przed jej nawrotem. Obecnie stosuje się szereg metod chirurgicznego leczenia żylaków kończyn dolnych, wszystkie o zbliżonej skuteczności:

Główną metodą pozostaje nadal zabieg polegający na usunięciu w całości głównej żyły powierzchownej kończyny dolnej (żyły odpiszczelowej wielkiej) wraz z jej odgałęzieniami (tak zwany stripping) oraz dodatkowo usunięcie wszystkich widocznych poszerzonych żył z licznych niewielkich cięć na całej kończynie dolnej

W przypadku niewielkich żylaków stosuje się zabieg, w którym nie usuwa się żyły odpiszczelowej wielkiej, a jedynie przez bardzo niewielkie, prawie niewidoczne cięcia skórne specjalnym haczykiem wydobywa się wszystkie poszerzone żyły

Krioterapia jest metodą polegającą na zamrażaniu żylaków wprowadzoną do ich światła sondą wytwarzającą bardzo niską temperaturę, która prowadzi do zniszczenia poszerzonej żyły i jej zaniku

Skleroterapia jest stosowana w leczeniu niewielkich, pojedynczych żylaków oraz w przypadku tak zwanych pajączków naczyniowych (promieniście rozgałęzionych skórnych żyłek, które stanowią duży problem kosmetyczny, zwłaszcza dla osób młodych, a są zbyt małe aby można je było zoperować w tradycyjny sposób). Metoda ta polega na wkłuwaniu cienkiej igły do wnętrza poszerzonej żyły i wstrzykiwaniu przez nią specjalnego preparatu powodującego powstawanie w jej wnętrzu zakrzepu, co prowadzi do zamknięcia i zaniku żylaka. Wadą tej metody jest konieczność wielokrotnego powtarzania stosunkowo nieprzyjemnych zabiegów aż do czasu uzyskania zadowalającego efektu kosmetycznego.

Opracował
lek. med. Robert Olewiński