Ucho człowieka składa się z trzech części: ucha zewnętrznego, ucha środkowego oraz ucha wewnętrznego. W skład ucha środkowego wchodzi błona bębenkowa, jama bębenkowa,w której znajdują się kosteczki słuchowe, przestrzenie pneumatyczne (wypełnione powietrzem) kości skroniowej oraz trąbka słuchowa. Trąbka słuchowa łączy jamę bębenkową z gardłem. Odpowiada za regulację ciśnienia atmosferycznego w jamie bębenkowej i jej przewietrzanie oraz odprowadza śluz i wydzieliny z jamy bębenkowej. Jest także drogą, dzięki której bakterie i wirusy z gardła mogą przenosić się do jamy bębenkowej. Zapalenie ucha środkowego polega na nadmiernej produkcji wydzieliny (surowiczej, śluzowej czy ropnej) wskutek przeniesienia infekcji z gardła. Także gdy trąbka słuchowa jest niedrożna często dochodzi do zaburzeń ciśnienia w jamie bębenkowej, co z kolei powoduje obrzęk błony śluzowej oraz wzmożone wydzielanie śluzu. Prowadzi to do zastoju wydzieliny w obrębie jamy bębenkowej. Nagromadzona wydzielina, która powstaje z powodu stanu zapalnego i ma dodatkowo utrudniony odpływ z powodu upośledzenia drożności trąbki słuchowej może doprowadzić do pęknięcia błony bębenkowej. W ten sposób znajduje sobie ona drogę ujścia, co można zaobserwować jako wyciek z ucha.
Niedrożność trąbki może być spowodowana przez alergiczny obrzęk błony śluzowej wyścielającej trąbkę, przewlekłe zapalenie zatok czy przerośnięty migdałek gardłowy zamykający jej ujście. Przyczyny mogą być jednak inne.
U dzieci trąbka słuchowa jest krótsza i ustawiona niemal poziomo, co sprzyja do przenoszenia się infekcji z jamy nosowogardłowej do jamy bębenkowej.
Zakażenie z jamy bębenkowej może przenosić się – przy braku odpowiedniego leczenia – do sąsiadujących struktur czaszki, powodując niebezpieczne dla chorego powikłania.

Choroba może być wywołana przez wirusy lub bakterie. Patogeny wnikają do ucha środkowego najczęściej z gardła poprzez trąbkę słuchową. Możliwe jest także zakażenie drogą krwi. Bakterie z zewnętrz mogą dostać się do ucha również przez uszkodzona błonę bębenkową. Inną przyczyną zapalenia ucha środkowego może być niesprawność trąbki słuchowej, dziki czemu powstają zaburzenia w przewietrzaniu ucha środkowego i nadmierna produkcja śluzowej wydzieliny.
Na rozwój choroby bardziej narażone są:

Niemowlęta i dzieci

Osoby, u których trąbka słuchowa jest niedrożna lub występują zaburzenia w jej frakcjonowaniu

Osoby, z wrodzonymi wadami podniebienia

Osoby, u których występuje przerost migdałka gardłowego, skrzywienie przegrody nosa, przewlekłe zapalenie zatok

Alergicy

Osoby, u których w rodzinie częściej występuje zapalenie ucha – uwarunkowane jest to budową czaszki

Nie ma szczególnych sposobów zapobiegania. Należy starannie leczyć wszystkie infekcje w obrębie jamy nosowo gardłowej, zwłaszcza u dzieci. Powyższe dotyczy także zapalenia ucha zewnętrznego.
Osoby u których istnieją predyspozycje do zachorowania, takie jak przerośnięty migdałek gardłowy czy skrzywiona przegroda powinny zasięgnąć porady otolaryngologa.

Szybkie rozpoczęcie skutecznego leczenia pozwala no ogół na całkowite wyleczenie choroby. Należy jednak pamiętać o tym, że mogą się rozwinąć niebezpieczne powikłania, dlatego zawsze należy być czujnym i nie wolno bagatelizować najmniejszych, niepokojących objawów. W przypadku rozwinięcia się powikłań zapalenia ucha środkowego istnieją możliwości skutecznego postępowania. Brak właściwego leczenia może spowodować nieodwracalne dla zdrowia pacjenta następstwa.

W celu zdiagnozowania zapalenia ucha środkowego wykonuję się otoskopię. Ponadto bada się słuch za pomocą prób stroikowych. Konieczne zwykle jest również wykonanie zdjęcia Rtg kości skroniowej. W niektórych przypadkach może być potrzebne wykonanie badań krwi – oznacza się morfologię, OB oraz CRP.
Do badania na posiewu pobiera się wydzielinę z ucha środkowego (po wykonaniu nacięcia błony bębenkowej lub przy pękniętej błonie bębenkowej), ewentualnie wymaz z jamy nosowo-gardłowej.

Celem leczenia zapalenia ucha środkowego jest zahamowanie rozwoju procesu zapalnego i jego niekorzystnych następstw. Dzięki leczeniu farmakologicznemu i w niektórych przypadkach operacyjnemu, uzyskuje się całkowitą poprawę stanu zdrowia.

Zalecenia ogólne
Choremu należy zapewnić spokój i wypoczynek. Nie ma szczególnych zaleceń dietetycznych. Wysiłek powinien być dostosowany do możliwości chorego. W ostrym okresie choroby zaleca się pozostawanie w łóżku.

Leczenie farmakologiczne
W przypadku zakażenia bakteryjnego leczenie zapalenia ucha środkowego polega na podawaniu antybiotyków, których zadaniem jest zniszczenie bakterii, które spowodowały infekcję. Ponadto stosowane są leki przeciwobrzękowe i przeciwhistaminowe, których zadaniem jest zmniejszenie obrzęku błony śluzowej trąbki słuchowej i gardła, co powinno poprawić drożność trąbki słuchowej i ułatwić odpływ wydzieliny z ucha. Aby zmniejszyć gęstość wydzieliny stosuje się mukolityki.
Aby zmniejszyć przykre dolegliwości bólowe stosuje się leki przeciwzapalne, np. paracetamol.
W niektórych przypadkach konieczne może się okazać wykonanie paracentezy. Zabieg polega na nacięciu błony bębenkowej, dzięki czemu uzyskujemy możliwość ewakuacji wydzieliny z ucha środkowego, a na podstawie wykonanego posiewu możemy precyzyjnie ustalić przyczynę choroby.

W przypadku przewlekłego zapalenia środkowego stosuje się leczenie operacyjne. Zabieg polega na odsłonięciu struktur ucha środkowego i całkowitym usunięciu źródła infekcji.

lek. med. Romana Rajba