Jest to stan, w którym ciśnienie krwi płynącej w naczyniach tętniczych przekracza w czasie skurczu serca 140 mmHg (ciśnienie skurczowe), a w czasie rozkurczu 90 mmHg (ciśnienie rozkurczowe). Za prawidłowe uważa się wartości niższe niż odpowiednio 140 i 90 mmHg. W sytuacji gdy wartość ciśnienia skurczowego mieści się w przedziale 140-149 i rozkurczowego 90-94 mmHg mówimy o nadciśnieniu granicznym. Osoby z takim ciśnieniem wymagają obserwacji, ponieważ może się u nich rozwinąć nadciśnienie wyższego stopnia (w 50% przypadków).

Choroba w mniej zaawansowanych stadiach nie daje zwykle objawów. Mogą występować bóle głowy (zwłaszcza rano) i wzmożona pobudliwość nerwowa. Chorobę rozpoznaje się na ogół przy okazji przypadkowych pomiarów ciśnienia.
W początkowym okresie nadciśnienie może mieć charakter chwiejny – do wzrostu ciśnienia dochodzi pod wpływem zmęczenia, zdenerwowania itp. Później przybiera charakter utrwalony. Zaawansowane (a zwłaszcza nie leczone) nadciśnienie może w 1-2% przypadków przybrać postać nadciśnienia złośliwego, któremu towarzyszą ciężkie powikłania narządowe – uszkodzenie nerek i siatkówki (zmiany widoczne na dnie oka). Na każdym etapie choroby może dojść do nagłego wzrostu ciśnienia i wystąpienia tzw. przełomu nadciśnieniowego.
Na przełom nadciśnieniowy mogą wskazywać następujące objawy (stan ten wymaga szybkiego kontaktu z lekarzem):

Ból głowy, senność, dezorientacja

Drętwienia i mrowienia w kończynach

Kaszel z odpluwaniem krwi i duszność

Ból w klatce piersiowej

Krwawienie z nosa

W większości przypadków (ok. 90%) przyczyna choroby jest nieznana - mówimy wtedy o nadciśnieniu samoistnym lub chorobie nadciśnieniowej).
Nadciśnienie tętnicze może stanowić objaw innych chorób:

Przewlekłe choroby nerek – zapalenia, guzy, zwężenie tętnicy nerkowej

Zwężenie cieśni aorty – wada wrodzona, zwykle operowana w dzieciństwie

Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego – zaburzenia czynności nadnerczy lub przysadki mózgowej

Miażdżyca tętnic

Czynniki sprzyjające zachorowaniu

Wiek powyżej 60 lat

Nadwaga

Palenie tytoniu

Stres

Alkoholizm

Dieta obfitująca w sól i tłuszcze nasycone

Siedzący tryb życia

Choroby występujące w rodzinie: nadciśnienie tętnicze, udar mózgu, zawał serca lub choroby nerek

Stosowane leki: doustne środki antykoncepcyjne, sterydy, niektóre leki hamujące łaknienie oraz zmniejszające obrzęk śluzówki nosa

Nadciśnienie może pojawić się w ciąży i ustąpić po porodzie – jest to tzw. nadciśnienie tętnicze związane z ciążą.
Nadciśnienie rozwija się też czasami u kobiet w okresie przekwitania, w części przypadków ustępuje po osiągnięciu równowagi hormonalnej.

W chwili obecnej nie znamy sposobu zapobiegania pierwotnemu (samoistnemu) nadciśnieniu tętniczemu. Osoby, u których w rodzinie występowało nadciśnienie, powinny często kontrolować ciśnienie krwi.

W przypadku wcześnie rozpoznanego nadciśnienia i przy stosowaniu odpowiedniego leczenia można uniknąć poważnych powikłań. Przewidywana długość życia jest wówczas prawie taka sama jak u ludzi zdrowych.
Nie leczone lub źle leczone nadciśnienie sprzyja rozwojowi miażdżycy tętnic.
Bez leczenia przewidywana długość życia jest zdecydowanie mniejsza – głównie ze względu na duże ryzyko wystąpienia zawału serca i udaru mózgu.

Przedwczesna miażdżyca tętnic – udar mózgu, zawał serca

Niewydolność serca i obrzęk płuc

Niewydolność nerek

Tętniak aorty brzusznej

Badania biochemiczne krwi – oznaczenie poziomu sodu, potasu, kreatyniny, glukozy, cholesterolu i frakcji lipidów – HDL (lipoproteiny o wysokiej gęstości) oraz LDL (lipoproteiny o niskiej gęstości)

Elektrokardiogram

Badanie radiologiczne klatki piersiowej z oceną sylwetki serca

Ultrasonografia jamy brzusznej

Przy podejrzeniu zwężenia tętnicy nerkowej – badanie przepływu krwi i angiografia tętnic nerkowych

Obniżenie ciśnienia tętniczego do wartości występujących u ludzi zdrowych, co pozwala uniknąć wystąpienia odległych powikłań.

Zalecenia ogólne
Cele leczenia powinny być ustalane indywidualnie.
Wszyscy chorzy powinni ograniczyć spożycie soli (nie dosalać potraw, ograniczyć spożycie konserw i wędlin) oraz alkoholu.
Zalecana jest normalna aktywność fizyczna, a u osób prowadzących siedzący tryb życia - wykonywanie ćwiczeń co najmniej 3 razy w tygodniu. Ćwiczenia są pomocne w walce ze stresem i utrzymaniu prawidłowej wagi ciała. Osoby z chorobą wieńcową powinny ćwiczyć w odpowiednim zakresie (ustalonym przez lekarza). Zwiększenie aktywności ruchowej jest jednym z istotnych elementów niefarmakologicznego leczenia nadciśnienia tętniczego.
U osób z nadwagą należy dążyć do normalizacji ciężaru ciała – wskazana jest dieta niskokaloryczna.
Ze względu na większe niebezpieczeństwo rozwoju miażdżycy zaleca się zrezygnowanie z palenia tytoniu, ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych (zwłaszcza u chorych z chorobą wieńcową lub z podwyższonym poziomem cholesterolu w surowicy) oraz zmianę stylu życia na mniej stresujący.
Chorzy powinni nauczyć się przeprowadzać pomiar ciśnienia tętniczego i codziennie je kontrolować.

Leczenie farmakologiczne
Chorzy, którzy mimo stosowania się do ogólnych zaleceń (ograniczenie spożycia soli, alkoholu i zwiększenie aktywności fizycznej), nie wykazują poprawy, wymagają stosowania leków obniżających ciśnienie (leczenie farmakologiczne).
W początkowym okresie nadciśnienie można na ogół leczyć jednym lekiem, później zachodzi potrzeba kojarzenia 2, 3, a nawet 4 leków. Leczenie skojarzone pozwala zmniejszyć dawki leków i ograniczyć ilość działań niepożądanych. Lekarz ma do wyboru szeroką gamę leków obniżających ciśnienie, dla każdego pacjenta można więc dobrać optymalne dla niego leczenie (biorąc pod uwagę jego wiek, choroby współistniejące, zagrożenie miażdżycą, aktywność zawodową i inne czynniki).
Bardzo ważne jest regularne przyjmowanie leków o wyznaczonych przez lekarza porach, również wtedy gdy ciśnienie unormuje się.
Podczas leczenia należy systematycznie kontrolować ciśnienie tętnicze krwi.
Jeżeli mimo stosowania się do zaleceń jest ono za wysokie, należy poinformować o tym lekarza.
Leki stosowane w leczeniu nadciśnienia mogą wywoływać objawy uboczne – między innymi kaszel, obrzęki kończyn, uczucie zmęczenia, kołatanie serca, zawroty głowy i omdlenia po wstaniu z łóżka, zaburzenia potencji i inne. O wystąpieniu tych lub innych nowych objawów należy poinformować lekarza.
Leki na przeziębienie i zapalenie zatok (np. Coldrex) sprzedawane bez recepty, mogą zawierać efedrynę lub pseudoefedrynę, które podnoszą ciśnienie krwi. Osoby chore na nadciśnienie powinny skonsultować się z lekarzem przed zastosowaniem tych i innych preparatów sprzedawanych bez recepty.

Opracował
lek. med. Wiktor Kuliczkowski