Marskość wątroby to stan, w którym prawidłowa tkanka wątroby zostaje zastąpiona tkanką łączną, co prowadzi do stopniowego pogorszenia czynności, a w końcu – niewydolności tego narządu. Do marskości prowadzi wiele przewlekłych chorób wątroby.

Przez dłuższy czas marskość wątroby może rozwijać się bezobjawowo. Pierwsze dolegliwości są niespecyficzne; należy do nich ogólne osłabienie, brak apetytu, mdłości, uczucie rozpierania w górnej części brzucha (zwłaszcza po posiłkach) oraz chudnięcie. U kobiet występują zaburzenia miesiączkowania, u mężczyzn – utrata potencji i brak zainteresowania życiem płciowym. W bardziej zaawansowanym stadium choroby pojawia się żółtaczka, powiększenie obwodu brzucha wskutek gromadzenia się płynu w jamie otrzewnej oraz obrzęki wokół kostek. Na skórze łatwo powstają siniaki, nawraca krwawienie z dziąseł i nosa. Objawem ciężkiej niewydolności wątroby są zaburzenia świadomości: początkowo niewielkie zaburzenia orientacji, wahania nastroju, senność, a w końcowym stadium – śpiączka.

Kontaktu z lekarzem wymaga:
Stwierdzenie objawów wymienionych powyżej, zwłaszcza u osoby, która przebyła żółtaczkę lub ma krewnych z przewlekłą chorobą wątroby.

Szybkiego kontaktu z lekarzem wymaga:

Pojawienie się zaburzeń świadomości

Wymioty treścią krwistą lub przypominającą fusy od kawy

Pojawienie się czarnych, luźnych („smolistych”) stolców

Marskość jest wynikiem przewlekłego stanu zapalnego wątroby, prowadzącego do niszczenia komórek wątrobowych i zastępowania ich tkanką łączną włóknistą. Przebudowa miąższu wątroby prowadzi do zmian w przepływie krwi w obrębie narządów jamy brzusznej. Rozwija się tak zwane nadciśnienie wrotne, które prowadzi do poszerzenia naczyń żylnych w przełyku oraz żołądku i powstania żylaków.
W Polsce do marskości wątroby prowadzą najczęściej wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B), typu C (WZW C) oraz nadużywanie alkoholu. Inne, rzadsze przyczyny to: autoimmunologiczne zapalenie wątroby, pierwotna żółciowa marskość wątroby oraz genetycznie uwarunkowane choroby przemiany materii - hemochromatoza oraz choroba Wilsona (zaburzenia metabolizmu żelaza i miedzi). Niekiedy spotyka się toksyczną marskość wątroby spowodowaną przez leki lub inne substancje chemiczne.

Szczepienie przeciwko WZW B (w Polsce szczepi się obecnie wszystkie

noworodki oraz dzieci w 14 roku życia). Szczepionką przeciwko WZW C do tej pory nie dysponujemy.

Unikanie zachowań związanych z ryzykiem zakażenia WZW (przypadkowe kontakty seksualne, akupunktura, tatuaże i tym podobne)

Unikanie nadmiernego spożywania alkoholu

Stała opieka medyczna i odpowiednie leczenie u osób z rozpoznanym wirusowym zapaleniem wątroby lub inną przewlekłą chorobą wątroby

Marskość wątroby jest procesem nieodwracalnym, ale postęp choroby można spowolnić, jeśli wykryje się i usunie jego przyczynę (na przykład nadużywanie alkoholu). Stosowanie się do zaleceń dietetycznych i leczniczych pozwala zachować sprawność przez miesiące i lata. Jeśli proces zapalny i marskość postępują, choroba zawsze prowadzi do niewydolności wątroby i śmierci.

Krwotok z żylaków przełyku

Rak wątroby

Śpiączka wątrobowa

Przy podejrzeniu choroby wątroby ocenia się czynność tego narządu za pomocą badań krwi i moczu. Zazwyczaj wykonuje się USG jamy brzusznej, a jeśli lekarz stwierdzi wodobrzusze, może pobrać do badania płyn z jamy otrzewnej. W przypadku wątpliwości należy rozważyć wykonanie biopsji wątroby.

Leczenie ma na celu zahamowanie procesu zapalnego, a przy rozwiniętej już marskości – likwidację objawów i podtrzymywanie czynności wątroby oraz zapobieganie powikłaniom.
We wczesnej fazie choroby stosuje się leki przeciwzapalne lub koryguje wady metaboliczne.
W fazie dokonanej marskości leczenie polega na zwalczaniu objawów – obrzęków, wodobrzusza, zaburzeń świadomości, krwawienia z żylaków przełyku.
Po opanowaniu krwotoku z żylaków prowadzi się endoskopową obliterację żylaków, czyli nastrzykiwanie żylaków substancją powodującą ich włóknienie i zamknięcie. Jeśli wodobrzusze nie poddaje się leczeniu farmakologicznemu, niekiedy stosuje się powtarzane upuszczanie płynu z jamy otrzewnej.

Zalecenia ogólne
Niewyrównana marskość wątroby, objawiająca się żółtaczką, obrzękami, wodobrzuszem i zaburzeniami świadomości wymaga pobytu w szpitalu. Po poprawie stanu ogólnego dalsze leczenie może być prowadzone w domu.
W zależności od przyczyny marskości wykorzystuje się różne metody leczenia farmakologicznego, natomiast pozostałe zalecenia są podobne u wszystkich chorych i obejmują:

Dietę wątrobową, czyli potrawy gotowane i niskotłuszczowe. Przeciwwskazane są potrawy smażone i z grilla, tłuste mięsa, sosy i zupy, ciężkostrawne warzywa (kapusta, fasola). W zaawansowanym stadium choroby lekarz może zalecić ograniczenie płynów i białka oraz dietę bezsolną. Obowiązuje bezwzględny zakaz picia alkoholu.

Unikanie dużych wysiłków, spokojny i ustabilizowany tryb życia z możliwością częstego odpoczynku w pozycji leżącej

Leczenie farmakologiczne
Chorym z wirusowym zapaleniem wątroby podaje się leki przeciwwirusowe: interferon, rybawirynę, lamiwudynę w różnych schematach, które są stale udoskonalane i zmieniane. Choroby autoimmunologiczne wymagają podawania sterydów. U chorych na hemochromatozę stosuje się deferoksaminę, która hamuje wchłanianie żelaza. Mogą oni wymagać także upuszczania krwi. W leczeniu choroby Wilsona stosuje się penicylaminę.
Objawowo w leczeniu marskości stosuje się:

Leki moczopędne, które zapobiegają zatrzymywaniu płynów w organizmie

Antybiotyki w celu zmniejszenia liczby bakterii jelitowych, produkujących amoniak, którego niewydolna wątroba nie jest w stanie zmetabolizować

Leki przeczyszczające

Preparaty żelaza

Propranolol, jeśli wykryto żylaki przełyku

Od niedawna, również w Polsce, u niektórych młodych pacjentów z marskością wątroby (bez innych chorób współistniejących) wykonuje się przeszczep wątroby. Zarówno kwalifikacja do przeszczepu, jak i sam zabieg odbywają się w wybranych ośrodkach specjalistycznych.

Opracowała
dr n. med. Edyta Zagórowicz