Stwardnienie naczyń

Jest to proces doprowadzający do stwardnienia ścian naczyń krwionośnych i zwężenia ich światła. Podstawową substancją odkładającą się w ścianie naczyń i doprowadzającą do powyższych zmian jest cholesterol, będący głównym budulcem tzw. blaszek miażdżycowych. Procesy miażdżycowe rozpoczynają się już między drugą a trzecią dekadą życia, jednak objawy związane ze zmianami w strukturze naczyń pojawiają się dopiero po 40-50 roku życia u mężczyzn i po menopauzie u kobiet.

Wystąpienie jakichkolwiek objawów spowodowanych miażdżycą zależy od nasilenia procesu odkładania się cholesterolu w naczyniach. Zwykle objawy pojawiają się dopiero przy dużym zaawansowaniu zmian w naczyniach.
Rodzaj objawów zależy od umiejscowienia zmian. W przypadku zmian w naczyniach wieńcowych może być to ból dusznicowy, zaburzenia rytmu serca, a nawet zawał. W przypadku zmian w naczyniach krwionośnych kończyn dolnych (tzw. chromanie przestankowe) pojawia się oziębienie kończyn, owrzodzenia, bóle kończyn (zwykle łydek), podczas chodzenia. W przypadku zmian w naczyniach doprowadzających krew do mózgu może dojść do udaru mózgu. Zmiany w naczyniach nerkowych doprowadzają do rozwoju nadciśnienia tętniczego i niewydolności nerek.

Kontaktu z lekarzem wymaga:
W przypadku rodzinnego obciążenia miażdżycą (zawały serca, udary mózgu, nagłe zgony u młodych osób w rodzinie) należy po osiągnięciu wieku dorosłego okresowo (raz na 5-10 lat) kontrolować gospodarkę lipidową (poziom cholesterolu we krwi). Badaniom takim powinny być poddane wszystkie osoby po osiągnięciu 40 roku życia.
U osób predysponowanych do rozwoju miażdżycy należy wdrożyć długofalowe działania zmierzające do zahamowania rozwoju choroby i ograniczenia wpływu tzw. czynników ryzyka.

Proces rozpoczyna się już około 20 roku życia i postępuje. Cholesterol krążący we krwi przenika do ściany naczyń krwionośnych powodując jej usztywnienie oraz tworzenie blaszek miażdżycowych, czyli miejscowo powstająych złogów cholesterolu i innych substancji w ścianie naczynia. Zwężone i usztywnione naczynia upośledzają przepływ krwi przez takie narządy, jak serce, nerki, mózg, mięśnie i powodują objawy chorobowe związane z miażdżycą.

Czynniki sprzyjające zachorowaniu

Nadciśnienie tętnicze

Cukrzyca

Nadwaga

Wysoki poziom cholesterolu we krwi; wysoki poziom LDL - tzw. „złego cholesterolu” (są to cząsteczki transportujące cholesterol z wątroby do wszystkich narządów, w tym do ścian naczyń; obniżony poziom HDL – tzw. „dobrego cholesterolu” (cząsteczki te transportują niewykorzystany cholesterol ze ściany naczyń do wątroby, skąd dalej wydzielany jest z żółcią do jelit)

Palenie tytoniu

Wiek powyżej 55 roku życia (u mężczyzn)

Okres po menopauzie (u kobiet)

Powtarzające się sytuacje stresowe

Siedzący tryb życia

Nieprawidłowa dieta z dużą zawartością soli kuchennej i tłuszczów, głównie pochodzenia zwierzęcego

Występowanie hipercholesterolemii w rodzinie

Zaprzestanie palenia tytoniu

Przestrzeganie diety z niską zawartością tłuszczów pochodzenia zwierzęcego

W przypadku nadwagi stosowanie diety odchudzającej

Wykonywanie regularnych ćwiczeń fizycznych (w przypadku współistniejących chorób należy ustalić z lekarzem częstotliwość i zakres ćwiczeń)

W miarę możliwości unikanie sytuacji stresowych

Ścisłe stosowanie się do zaleceń lekarskich dotyczących leczenia współistniejących chorób mogących przyspieszać postęp miażdżycy (nadciśnienie, cukrzyca)

Dietą i leczeniem farmakologicznym udaje się spowolnić, zatrzymać, a nawet według najnowszych doniesień w pewnym stopniu cofnąć zmiany miażdżycowe w ścianach naczyń. Stąd tak ważne jest utrzymywanie właściwej wagi ciała, zaprzestanie palenia tytoniu i właściwe leczenie chorób, które przyspieszają postęp miażdżycy. Szczególnie źle kontrolowana cukrzyca i nadciśnienie mogą doprowadzić do przyspieszonego wystąpienia powikłań miażdżycy.

Choroba niedokrwienna serca (rozwijająca się w następstwie miażdżycy naczyń wieńcowych)

Zawał serca

Udar mózgu

Choroby nerek

Niewydolność krążenia

Zaburzenia rytmu serca

Niedokrwienie kończyn (z koniecznością ich amputacji w końcowym stadium)

Impotencja

W ramach badań dodatkowych, w zależności od stwierdzanych powikłań miażdżycy, należy wykonać pomiary stężenia we krwi następujących związków: glukozy, cholesterolu całkowitego oraz jego frakcji LDL i HDL oraz trójglicerydów. Ponadto powinno się wykonać badanie elektrokardiograficzne (EKG), próbę wysiłkową EKG, badania przepływu krwi w naczyniach tętniczych kończyn dolnych i dogłowowych, zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej, badanie rentgenowskie naczyń krwionośnych w obszarach dotkniętych miażdżycą - angiografia naczyń kończyn dolnych, szyjnych, koronarografia w celu uwidocznienia naczyń wieńcowych (zaopatrujących serce w krew).

Celem leczenia jest spowolnienie postępu miażdżycy i walka z jej powikłaniami. Zależą one od choroby, którą wywołała miażdżyca i od obecnego stanu zdrowia pacjenta.

Zalecenia ogólne
Podstawowe znaczenie ma wyeliminowanie czynników przyspieszających postęp miażdżycy, takich jak palenie papierosów, nadwaga, siedzący styl życia. Duże znaczenie ma prawidłowe leczenie chorób towarzyszących, szczególnie nadciśnieia tętniczego i cukrzycy.
Zalecana jest normalna aktywność fizyczna z programem ćwiczeń co najmniej 3 razy w tygodniu. Ćwiczenia takie są pomocne w utrzymaniu właściwej masy ciała, zwiększają również poziom „dobrego cholesterolu” (frakcji HDL).
Wskazana jest dieta z niską zawartością tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, takich jak: smalec, masło, czerwone mięso, jaja, tłuste mleko, śmietana i sery oraz zwiększenie spożycia błonnika, ciemnego pieczywa, roślin strączkowych.

Leczenie farmakologiczne
Zwykle leczenie miażdżycy (i towarzyszącej jej zwykle otyłości) rozpoczyna się od zmodyfikowania diety (spadku masy ciała przez okres 3-6 miesięcy). Jeśli po tym czasie nie uzyska się obniżenia poziomu cholesterolu we krwi, to nadal należy utrzymać odpowiednią dietę, a u osób z kilkoma czynnikami, predysponującmi do szybszego rozwoju miażdżycy lub z już istniejącymi powikłaniami miażdżycy konieczne staje się rozpoczęcie leczenia farmakologicznego.
Wśród leków o udokumentowanej skuteczności w obniżaniu poziomu cholesterolu we krwi są: fibraty, statyny oraz żywice wiążące w jelitach cholesterol pochodzący z pokarmu i zapobiegające jego wchłonięciu do organizmu. Zwykle stosuje się jedną z powyższych grup leków (najczęściej statyny, najrzadziej żywice).
Należy pamiętać, że najważniejszą metodą leczenia miażdżycy i związanych z nią chorób jest obniżenie masy ciała w przypadku otyłości lub nadwagi oraz leczenie takich współistniejących chorób, jak cukrzyca i nadciśnienie tętnicze. W takich przypadkach oprócz leków obniżających poziom cholesterolu może być wskazane stosowanie aspiryny, witaminy E, leków obniżających ciśnienie tętnicze, regulujących poziom glukozy we krwi i innych.

W przypadku niektórych powikłań miażdżycy konieczne może okazać się zastosowanie leczenia operacyjnego. W przypadku choroby niedokrwiennej serca metodą leczenia inwazyjnego jest rozszerzanie zwężonych naczyń specjalnym balonem rozprężanym w miejscu zwężenia (metoda przezskórnej plastyki naczyń wieńcowych, PTCA) lub wszycie odcinków naczyń własnych pacjenta (żył lub tętnic) omijających zwężenie (tzw. by-passy żylne lub tętnicze). W przypadku miażdżycy zamykającej naczynia w kończynach można stosować podobne metody chirurgiczne lub wykonać całkowite usunięcie zmienionych miażdżycowo odcinków naczyń i wszyć w ich miejsce protezy naczyń krwionośnych wykonane ze specjalnych materiałów.
W przypadku miażdżycy tętnic biegnących do głowy (i mózgu) stosuje się z powodzeniem metodę endarterektomii, tj. operacji, która polega na „zeskrobaniu” całej wewnętrznej wyściółki naczynia razem z blaszkami miażdżycowymi i przez to poszerzeniu średnicy naczynia.

Opracował
lek. med. Wiktor Kuliczkowski