Wady zastawkowe serca

W sercu człowieka występują cztery zastawki. Pierwsze dwie to dwudzielna, zwana również mitralną, znajdująca się pomiędzy lewym przedsionkiem a lewą komorą oraz trójdzielna - pomiędzy prawym przedsionkiem a prawą komorą. Są to zastawki zapobiegające cofaniu się krwi podczas skurczu serca z komór do przedsionków.
Dwie pozostałe to: zastawka tętnicy płucnej, umiejscowiona w drodze odpływu krwi z prawej komory do tętnicy płucnej; zastawka aortalna, umiejscowiona w drodze odpływu krwi z lewej komory do tętnicy głównej-aorty. Te dwie zastawki zapobiegają cofaniu się krwi wpompowanej do naczyń z powrotem do komór serca.
Praca wszystkich czterech zastawek jest bardzo istotna dla sprawnej i efektywnej czynności serca jako pompy. Wady zastawek mogą być wrodzone lub nabyte w wyniku uszkodzenia ich struktury w przebiegu różnych chorób.
Generalnie, wady w funkcjonowaniu zastawek można podzielić na dwie grupy: niedomykalność zastawek, kiedy płatki zastawek nie do końca hamują wsteczny przepływ krwi oraz zwężenie zastawek, czyli stenozę, kiedy przepływ krwi przez zastawki staje się utrudniony z powodu ich niepełnego otwierania się.

Czasem wady zastawkowe, szczególnie w ich wczesnym stadium, przebiegają bez uchwytnych objawów. Pojawiające się objawy nie są charakterystyczne dla konkretnej wady jednej zastawki. Są to:

Zmęczenie, osłabienie

Bóle dusznicowe (wieńcowe)

Zawroty głowy, omdlenia

Duszność pojawiająca się podczas wysiłku, czasem nasilająca się przy leżeniu

Zaburzenia rytmu serca

Duże wahania ciśnienia krwi, zbyt niskie lub zbyt wysokie ciśnienie krwi

Szmery w czasie osłuchiwania serca stetoskopem przez lekarza

Kontaktu z lekarzem wymaga:

Zdiagnozowana w dzieciństwie wrodzona wada zastawkowa wymagająca regularnej kontroli lekarskiej

Pojawienie się lub nasilenie opisanych powyżej objawów u pacjentów ze stwierdzoną wadą zastawkową serca

Jakakolwiek infekcja, która w czasie swojego przebiegu lub po wyleczeniu daje powyższe objawy

Szybkiego kontaktu z lekarzem wymaga:
Nagłe pojawienie się wymienionych objawów, od razu o dużym nasileniu, którym towarzyszy wysoka gorączka, niemiarowa akcja serca, obrzęki i inne objawy niewydolności krążenia.

Wady mogą być wrodzone lub mogą być nabyte w przebiegu: gorączki reumatycznej, choroby niedokrwiennej serca, niewydolności serca, kardiomiopatii, zapalenia wsierdzia, zapalenia mięśnia serca, chorób degeneracyjnych tkanki łącznej, kiły

Odpowiednie leczenie infekcji bakteryjnych mogących doprowadzić do wystąpienia gorączki reumatycznej, zapalenia wsierdzia lub zapalenie mięśnia serca

Odpowiednie leczenie chorób wymienionych powyżej, mogących doprowadzić do wystąpienia wad zastawkowych

Stosowanie do iniekcji dożylnych wyłącznie sterylnych, jednorazowych igieł i strzykawek oraz odpowiednie odkażanie skóry w miejscu wkłucia

W przypadku stwierdzenia wady zastawkowej regularna kontrola lekarska i odpowiednie leczenie pozwala na zmniejszenie uciążliwych objawów, przeciwdziałanie ewentualnym powikłaniom i pomaga w odpowiednim momencie podjąć decyzję o leczeniu chirurgicznym (jeśli okaże się to konieczne).
Przy braku regularnych kontroli lekarskich i leczenia wady zastawkowe mogą doprowadzić do wystąpienia objawów niewydolności krążenia. Zaniedbane wady zastawkowe nie kwalifikują się często do korekcji chirurgicznej.
Istotnym problemem jest ciąża u kobiet z wadami serca. Narastające obciążenie układu krążenia, zwłaszcza w drugiej połowie ciąży, może ujawnić wcześniej nie rozpoznaną wadę lub nasilić wcześniej istniejące objawy niewydolności krążenia. Planowanie ciąży jest zwykle dodatkowym argumentem na korzyść decyzji o operacyjnej korekcji wady. Wada zastawkowa serca u kobiet w ciąży wymaga współpracy lekarza położnika z kardiologiem.

Zakażenie lokalizujące się na zastawce, doprowadzające do zaburzeń w jej działaniu i zniszczenia

Niewydolność krążenia ze wszystkimi towarzyszącymi jej objawami

Groźne dla życia zaburzenia rytmu serca

Zgon

Badania dodatkowe mają na celu stwierdzenie rodzaju wady zastawkowej, ocenę zmian i ewentualne przeciwdziałanie możliwym powikłaniom. Są to:

EKG

Echokardiografia

RTG klatki piersiowej

Cewnikowanie serca z pomiarem ciśnień w komorach serca

Koronarografia przed planowym zabiegiem kardiochirurgicznym korekcji wady zastawkowej

Celem leczenia wad zastawkowych jest przeciwdziałanie wystąpieniu powikłań związanych z nieprawidłową funkcją serca jako pompy, przeciwdziałanie objawom występujących w przebiegu choroby i odpowiednio wczesne wkroczenie z zabiegiem chirurgicznym w celu korekcji wady.

Zalecenia ogólne
W czasie diagnostyki wady zastawkowej serca wskazany jest czasowy pobyt w szpitalu w celu wykonania wszystkich badań specjalistycznych. Kontrole lekarskie mogą odbywać się potem w warunkach ambulatoryjnych.
Zakres aktywności fizycznej zależy od rodzaju wady i jej zaawansowania. W przypadku ciężkich i zaawansowanych wad, z dołączającymi się objawami niewydolności krążenia, może być konieczne jej ograniczenie. Przy wadach o niewielkim stopniu zaawansowania aktywność fizyczna nie musi być zwykle ograniczana.
Dieta powinna zawierać małą ilość soli kuchennej i tłuszczów pochodzenia zwierzęcego.

Leczenie farmakologiczne
Leczenie farmakologiczne polega na zapobiegawczym podawaniu antybiotyku przed wszelkimi zabiegami medycznymi, w czasie których dochodzi do krwawienia (np. przed wyrwaniem zęba cza gastrofiberoskopią), stosowaniu leków antyarytmicznych w przypadku zaburzeń rytmu oraz leków poprawiających niewydolność krążenia.
Po chirurgicznej wymianie zastawki na sztuczną stosuje się leki przeciwdziałające wykrzepianiu się na niej krwi, czyli tzw. antykoagulanty.

Leczenie operacyjne jest wskazane w przypadku niektórych wad zastawkowych, szczególnie jeśli towarzyszą im objawy niewydolności krążenia. Wymiana zastawki powinna być przeprowadzona również wtedy, jeśli do uszkodzenia zastawki doprowadziła niedawna infekcja bakteryjna.
Chirurgia zastawek serca polega na korekcji budowy naturalnej zastawki serca, wszczepieniu zastawki zbudowanej z tworzywa sztucznego, z tkanek innych zwierząt lub zastawki pobranej od dawcy.

Opracował
lek. med. Wiktor Kuliczkowski